Vicente Feijoo, experto en toponimia da Real Academia Galega, salienta que “en Lousame hai nomes moi antigos” e que “os das parroquias teñen entre 1.500 e 1.800 anos de antigüidade”
Teresa Villaverde agradeceu “o labor altruísta de todos os veciños e veciñas que no 2005 e 2006 recolleron e conservaron toda esta riqueza toponímica de Lousame” e “agora vemos o resultado do seu traballo”
2 de decembro de 2017.- A casa da cultura de Lousame acolleu na noite de onte venres a presentación dun traballo iniciado hai máis de 12 anos: a recollida de toda a microtoponimia do municipio de Lousame. Un traballo iniciado no ano 2005 e 2006 cun traballo de campo no que participaron técnicos e concelleiros do Concello de Lousame, membros da Real Academia Galega e, sobre todo, máis dun cento de veciños e veciñas do municipio.
Uns veciños e veciñas que foron nomeados un a un pola alcaldesa Teresa Villaverde, quen destacou “o labor altruísta que fixeron, recollendo e conservando toda esta riqueza toponímica de Lousame”. “Era unha pena que todo este labor se perdera e agora, doce anos despois, vemos o resultado do seu traballo”, apuntou Villaverde Pais, quen lamentou que “como a maioría dos que sabían como se chaman os lugares son a xente maior, por desgraza moitos dos que participaron no proxecto non poden ver agora o resultado”.
Neste sentido, Vicente Feijoo, experto en toponimia da Real Academia Galega, explicou que a crise económica motivou que este proxecto de recollida de topónimos a nivel autonómico “fose paralizado no ano 2011 e teño que agradecer a persoas como Teresa polas presións que fixo para que se volvese a poñer en marcha e poder hoxe ofrecer aos veciños e veciñas de Lousame o froito dese traballo que fixeron de forma altruísta”.
3.000 topónimos
Vicente Feijoo explicou que a microtoponimia é “unha riqueza que se está perdendo” cando “non hai rexión en Europa con tantos microtopónimos como Galicia, que está toda escrita, onde cada leira ten o seu nome e nos conta algo da historia dese lugar”. Neste sentido, indicou que en Galicia hai unha media de 45/50 topónimos por Km2, o que supón entre 1,5 e 2 millóns de topónimos. “En Lousame hai máis de 3.000 e ten nomes moi antigos. Aquí os nomes das parroquias teñen entre 1.500 e 1.800 anos de antigüidade”.
Feijoo explicou que “este patrimonio está desaparecendo, sobre todo pola desaparición da xente maior, que é quen coñece eses nomes, e polo abandono das aldeas do rural”, polo que aproveitou para presentar unha ferramenta informática, que está sendo desenvolvida pola Axencia para a Modernización Tecnolóxica de Galicia (Amtega), e que permitirá que o traballo de campo realizado en Lousame poida facerse tamén no resto de municipios de Galicia. “A xente poderá enviarnos unha imaxe do lugar e o microtopónimo que coñece e que, se o consideramos correcto e o validamos, poderá ver como se incorpora ao arquivo”, explica Vicente Feijoo, quen animou aos veciños e veciñas presentes a seguir enriquecendo eses 3.000 microtopónimos de Lousame.
Significado dos nomes
Ademais da lembranza a todas as persoas que participaron na recollida destes máis de 3.000 microtopónimos, o momento máis entretido da presentación foi a explicación da orixe dos nomes das parroquias de Lousame e daqueles lugares polos que se interesaron as persoas que estaban no auditorio da casa da cultura. Así, Vicente Feijoo explicou que “Lousame” colle o nome de “un sitio onde había moita lousa e ten unha antigüidade de entre 1.700 e 1.800 anos”.
No caso das parroquias, Camboño é de orixe prerromano e significa “Curva”; Fruíme e Lesende son antrotopónimos, é dicir, levan o nome de dous romanos que tiñan a súa vila aló: Frominius e Elisindus, respectivamente; Tállara tamén é un nome prerromano e significa “río”; Toxosoutos toma o sseu nome do feito de ser unha zona onde había toxos moi altos; e Vilacova é o nome máis recente do municipio e xorde dunha combinación de “Villae” (a casa de campo dun señor romano) e “cova”, por unha depresión no terreo.
Na quenda de preguntas, Feijoo explicou tamén a orixe de topónimos de municipios veciños como Noia, do que dixo que “é prerromano, moi antigo e un dos máis duros de roer para saber de onde procede”; ou Riveira, “que é con B por moito que se empeñen en poñelo con V xa que vén do latín riparia e todos eses P evolucionaron en B, non en V”.
Durante a súa charla, Vicente Feijoo explicou tamén como consultar esta información, dispoñible no Nomenclator e en toponimia.xunta.es. Así mesmo, salientou a importancia de contar cunha correcta xeolocalización dos topónimos e microtopónimos de cada municipio. Ademais da riqueza que supón a conservación deste patrimonio, Feijoo puxo exemplos de como a microtoponimia pode servir de axuda á hora de, por exemplo, localizar un incendio ou unha emerxencia (xa que cada microtopónimo está xeolocalizado e pódese enviar as coordenadas aos equipos de intervención); ou á hora de elaborar un PXOM ou facer calquera tipo de obra.
Informantes no proxecto
A relación de veciños e veciñas que colaboraron no proxecto e que foron nomeados pola alcaldesa Teresa Villaverde foron:
Burzó:
Rosa Castro Figueira
Aldarís:
Julio Pardo Rodríguez
Manuel Souto Lorenzo
Ardeleiros:
Manuela Lorenzo Vidal
Evaristo Rodríguez Vázquez
Manuel Ourille
Zaramagoso:
Manuel Ourille Vázquez
Vilas:
María López Batalla
Josefa Sobradelo Vázquez
María Teresa Sobradelo Creo
Fruíme:
Antonio Lorenzo Canle
Vilacova:
Oliva Tubío Fernández
Cernande:
Peregrino Servia
Maiximino Abeijón Pérez
O Cruceiro:
Desiderio Calo Pérez
A Barreira:
José Moledo Barreiro
Guiende:
Avelino Moledo
Manuel Torea
Vilar de Tállara:
Manuela Queiro Barreiro
Dolores Romero Vidal
Figueiroa:
Amadora Castro Nimo
Mª Josefa Cao Castro
Sanguiñal:
Ramona Filgueira Domínguez
Pousada:
Josefina Iglesias Gómez
María Peregrina González Filgueira
Jesús González Iglesias
Efigenia Canle Nieto
Eirexa:
Jesús Outeiral Pérez
María Josefa Ces Blanco
José M. Piñeiro Villaverde
Pascual:
Mª Carmen Abuín Martínez
Josefina González Abuín
Guiende/A Barreira:
José Moledo Barreiro
Meixonfrío:
Manuel Alborés Filgueira
Abelendo:
José Queiro Rey
Merelle:
Raúl Santamaría Castro
Marracín:
Aquiles Nieto Filgueira
Manuel Miguéns Abeijón
San Roquiño:
Mª Isabel Figueira Romero
Abeixón:
Manolo González Torrado
Carantoña:
José Armental González
Ponte San Francisco:
María del Carmen Luna Somoza
Tomás Pérez Luna
A Portela:
Florinda Villar Creo
Bargo:
Manuel Bargo Lago
San Xusto:
Teodoro Quintáns Bargo
Manuel Bargo Mayán
Manuel Caamaño Fuentes
Fontefría:
Manuel Tubío Bargo
Sedofeito:
Eligio García Fuentes
Ramón García Conde
Sabugueiro:
José Manuel Pérez Alfonsín
Dolores Pardal Bermúdez
Florentina Bermúdez Nimo
Camboño:
Antonio Laranga Blanco
Erundina Ces
Vilar de Reconco:
Arturo Barreiro Tubío
Cabalariza:
Ramón Vázquez Laíño
Escabia:
Antonio Laíño Regueira
José Laíño Abeijón
Arribas:
Manuel Castaño Canle
Gumersindo Pérez Sóñora
Millón:
Isaura Vázquez Laíño